Nagroda Literacka im. Juliana Tuwima została powołana w roku 2013 jako część obchodów ustanowionego przez Sejm RP (na wniosek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich Oddział w Łodzi i Domu Literatury w Łodzi) Roku Tuwima.

Przyznawana przez Dom Literatury w Łodzi nagroda nawiązuje do przedwojennej tradycji honorowania przez miasto Łódź wybitnych twórców współczesnej literatury polskiej. Jest silnie związana z osobą jej obecnego patrona Juliana Tuwima, który w przeszłości dwukrotnie zostawał laureatem nagrody, która nosiła miano Łódzkiej Nagrody Literackiej.

W myśl regulaminu nagroda „jest przyznawana żyjącej pisarce lub pisarzowi polskiemu za twórczość literacką o wysokich walorach artystycznych – w rozumieniu dzieła lub kilku dzieł– która w istotny sposób podwyższa poziom świadomości wspólnoty społecznej demokratycznego państwa, przyczyniając się do zrozumienia źródeł i różnic światopoglądowych oraz oferuje wgląd w problemy rzeczywistości społecznej i kulturowej na poziomie jednostek, społeczeństw i narodów. Twórczość Laureata Nagrody powinna otwierać nowe obszary dialogu oraz charakteryzować się ambicją diagnozowania i zmieniania rzeczywistości, wrażliwością społeczną i humanistyczną”.

Laureat Nagrody Literackiej im. Juliana Tuwima otrzymuje 50 000 złotych oraz statuetkę zaprojektowaną przez artystkę Zofię Lisiewicz.

Wyboru laureata dokonuje kapituła złożona z wybitnych osobistości świata literackiego. Podczas tajnego głosowania, które odbywa się nie później niż miesiąc przed wręczeniem nagrody, ogłaszana jest lista nominowanych autorów (od pięciu do siedmiu), która podawana jest do publicznej wiadomości.

Ogłoszenie nazwiska laureata odbywa się podczas organizowanej rokrocznie w grudniu gali finałowej festiwalu Puls Literatury. Pierwszą laureatką Nagrody Literackiej im. Juliana Tuwima została Magdalena Tulli. Kolejni laureaci i laureatki to: Jerzy Jarniewicz, Ewa Kuryluk, Hanna Krall, Jarosław Marek Rymkiewicz, Michał Głowiński, Ewa Lipska i Izabela Morska (Filipiak), Małgorzata Szejnert oraz Wojciech Nowicki.

Regulamin Nagrody Literackiej im. Juliana Tuwima

§ 1.

• Nagroda Literacka im. Juliana Tuwima, zwana dalej Nagrodą, nawiązuje do przedwojennej tradycji honorowania przez miasto Łódź wybitnych twórców współczesnej literatury polskiej.

• Nagrodę – ufundowaną przez Urząd Miasta Łodzi – przyznaje Dom Literatury w Łodzi, zwany dalej Organizatorem.

• Nagroda jest przyznawana żyjącej pisarce lub pisarzowi polskiemu za twórczość literacką o wysokich walorach artystycznych – w rozumieniu dzieła lub kilku dzieł. Twórczość Laureata Nagrody powinna otwierać nowe obszary dialogu oraz charakteryzować się ambicją diagnozowania i zmieniania rzeczywistości, wrażliwością społeczną i humanistyczną.

• W danym roku kalendarzowym Nagroda może być przyznana osobie wyłonionej w głosowaniu złożonym z trzech etapów: Etap 1. Zgłaszanie kandydatur – kandydatury są zgłaszane przez członków Kapituły (w liczbie pięciu kandydatur na każdego członka Kapituły). Na ich podstawie powstaje lista nominowanych.do Nagrody. Lista ta nie jest upubliczniana. Etap II. Nominacje do Nagrody są wyłaniane spośród zgłoszonych kandydatur przez Kapitułę, która w głosowaniu niejawnym wskazuje trzech autorów nominowanych do Nagrody (tzw. nominacje finałowe), przekazując swoje typy Domowi Literatury w Łodzi w celu ich publicznej prezentacji. Etap III. Wybór Laureata następuje w głosowaniu niejawnym Kapituły, którego werdykt zostanie ogłoszony w dniu wręczenia nagrody.

• Nagroda wynosi 50 000 zł. Do Nagrody dołączona jest statuetka i dyplom.

§ 2.

• Organizator powołuje Sekretarza Nagrody, do którego należy przygotowywanie merytoryczne i zabezpieczenie organizacyjne wszystkich czynności związanych z przyznaniem Nagrody, a w szczególności: 1) stały kontakt z członkami Kapituły, w tym powiadamianie ich o terminach spotkań i porządku obrad, organizowanie obrad i pełnienie wszelkich czynności wykonawczych wynikających z bieżących prac Kapituły i podejmowanych przez nią decyzji; 2) zlecenie i nadzorowanie prac związanych z uroczystą galą wręczenia Nagrody, oprawą graficzną (statuetka, dyplom, logo, druki) i stroną internetową; 3) konsultowanie prac związanych z Organizatorem oraz informowanie o ich przebiegu.

§ 3.

• Laureatkę lub Laureata Nagrody wyłania pięcioosobowa Kapituła złożona z wybitnych przedstawicieli środowiska pisarskiego, krytycznoliterackiego i literaturoznawczego, w tym przynajmniej jednego przedstawiciela środowiska łódzkiego. Członkiem Kapituły z prawem głosu jest także Sekretarz Nagrody.

• Sekretarza Nagrody powołuje Organizator.

• Członków Kapituły, w tym jej Przewodniczącego, powołuje Organizator na dwuletnią kadencję, która może ulec przedłużeniu. Po upływie kadencji Przewodniczący zostaje na kolejne dwa lata zwykłym członkiem Kapituły, służąc jej doświadczeniem wyniesionym z pracy w poprzednich latach.

§ 4.

• Aby w wyniku oceny merytorycznej twórczości kandydatów dokonać wyboru Laureatki lub Laureata, Kapituła obraduje przynajmniej na 30 dni przed uroczystością wręczenia Nagrody, najpóźniej zaś w dniu wręczenia Nagrody. Nazwisko Laureatki lub Laureata zostaje ogłoszone podczas gali. Rozstrzygnięcie Kapituły jest ostateczne.

• Kapituła podejmuje decyzje w formie uchwał, bezwzględną większością głosów. Dla podjęcia uchwały wymagany jest udział w głosowaniu wszystkich członków Kapituły, którzy są zobowiązani do akceptacji wyników głosowania.

• W posiedzeniach Kapituły uczestniczy Sekretarz Nagrody, który koordynuje i protokołuje obrady.

• Uczestników posiedzeń Kapituły obowiązuje poufność w kwestiach dotyczących przebiegu obrad i podejmowanych uchwał.

• W sprawach nieuregulowanych niniejszym regulaminem Kapituła podejmuje decyzje według własnego uznania, kierując się zasadami słuszności i dobrem społecznym oraz charakterem Nagrody.

§ 5.

• Wręczanie Nagrody odbywa się w Łodzi podczas uroczystej gali kończącej Festiwal Puls Literatury.

• Laureatka lub Laureat, zgadzając się na przyjęcie Nagrody, wyraża tym samym zgodę na bezpłatne wykorzystanie swoich utworów bądź ich fragmentów podczas gali wręczenia Nagrody i w materiałach promujących Nagrodę.

Aktualny skład kapituły

Anna Marchewka – literaturoznawczyni i krytyczka literacka. Publikowała m.in. w „Lampie”, „Zadrze”, „Tygodniku Powszechnym”, „Znaku” „Dwutygodniku”, „Chimerze”, „Czasie Literatury”. W „Znaku” opiekuje się rubryką „Stacja: Literatura”. Członkini redakcji „Czasu Literatury”. Współprowadziła audycje literackie w TVP Kultura i Radiu Kraków. Współtworzy Pracownię Pytań Krytycznych przy Katedrze Krytyki Współczesnej UJ.

Paulina Frankiewicz – filozofka, aktywistka literacka. Łodzianka. Właścicielka kameralnej Księgarni Do Dzieła, wicedyrektorka Domu Literatury w Łodzi.

Barbara Piegdoń-Adamczyk – absolwentka wrocławskiego kulturoznawstwa, dziennikarka związana z Gazetą Wyborczą od 1989 roku. Wieloletnia redaktorka naczelna lokalnych redakcji we Wrocławiu i Łodzi. Dziś wydawczyni dwumiesięcznika „Książki. Magazyn do czytania” i tygodników „Duży Format” oraz „Gazety Telewizyjnej”. Prowadzi zajęcia na UW, gdzie jako praktyk zajmuje się polskim rynkiem wydawniczym.

Michał Tabaczyński – pisarz i tłumacz. Absolwent dziennikarstwa (w Łodzi) oraz polonistyki i slawistyki (w Toruniu), dr nauk humanistycznych (w Krakowie). Autor kilku książek, w tym zbiorów szkiców „Widoki na ciemność” i „Legendy ludu polskiego”, eseju „Pokolenie wyżu depresyjnego” oraz eseju podróżnego „Święto nieważkości. Morawy”. Z angielskiego przełożył m.in. „Paradę równości”, „Anatomię melancholii” R. Burtona i „Pożegnanie z biblioteką” A. Manguela, a z czeskiego wybory wierszy J. Skácela oraz B. Trojaka.

Grzegorz Wysocki – dziennikarz i publicysta, od grudnia 2022 w Gazeta.pl. Wcześniej m.in. dziennikarz „Gazety Wyborczej”, szef WP Opinie, wydawca strony głównej WP, redaktor WP Książki, felietonista „Dwutygodnika” i krytyk literacki. Autor wywiadów, cyklu rozmów z wyborcami PiS-u czy pisanego od początku pandemii „Dziennika czasów zarazy”. Dwukrotnie nominowany do Nagrody Grand Press i jej laureat za Wywiad w 2022. Publikował m.in. w „Tygodniku Powszechnym”, „Polityce”, „Czasie Kultury”, „Twórczości”,„Blizie”. Urodzony na Kaszubach, wykształcony w Krakowie, ostatnio porzucił Warszawę dla Łodzi.

Historia Nagrody Literackiej m. Łodzi w latach międzywojennych

W 1926 roku na apel Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP) została powołana, wraz z władzami miasta, Nagroda Literacka m. Łodzi. W kwietniu 1927 roku zebrał się Komitet Nagrody, do którego weszli przedstawiciele samorządu, polskiej nauki i literatury oraz prezydent miasta Marian Cynarski. Członkowie zgłosili 16 kandydatów do nagrody; wśród nich byli między innymi Maria Rodziewiczówna, Władysław Orkan czy Leopold Staff. Jednak w kolejnym etapie głosowania zaproponowano już innych twórców. Wacław Berent, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Józef Weyssenhoff i Aleksander Świętochowski zostali zaproponowani przez więcej niż jednego uczestnika obrad.

Pierwszego laureata wyłoniono dopiero w szóstym głosowaniu i został nim Aleksander Świętochowski.

Wręczenie nagrody odbyło się podczas uroczystego posiedzenia rady miejskiej 3 maja 1927 roku, choć bez laureata, który nie pojawił się ze względu na zły stan zdrowia.

Rok później do Komitetu, jako przedstawiciel ZZLP, dołączył Karol Irzykowski. Członkowie wskazali tym razem dziewięciu kandydatów, z których Władysław Berent i Julian Tuwim cieszyli się największym poparciem. W pierwszym głosowaniu otrzymali po sześć głosów. Jeden z członków Komitetu zagłosował za kandydaturą Tadeusza Zielińskiego, historyka antyku, i to właśnie on w kolejnym głosowaniu przechylił szalę zwycięstwa na kandydaturę Tuwima, który został drugim laureatem nagrody.

Trzecia edycja Nagrody Literackiej m. Łodzi rozpoczęła się 21 kwietnia 1929 roku zebraniem członków Komitetu. Wskazano wielu kandydatów, spośród których największym poparciem cieszyli się Ferdynand Goetel, Zofia Nałkowska, Karol Irzykowski, Karol Hubert Rostworowski i Kazimiera Iłłakowiczówna.

Po pięciu głosowaniach wyłoniono laureatkę – Zofię Nałkowską.

Początkowo nagroda była przyznawana jedynie pisarkom i pisarzom, jednak w gronie organizatorów rozpoczęła się dyskusja o zmianach w statucie. W 1930 roku przyznano ostatnią nagrodę wyłącznie pisarzowi – Aleksandrowi Brücknerowi.

Łódzcy urzędnicy i radni chcieli włączenia do nagrody przedstawicieli innych dyscyplin kulturalnych, a nawet naukowych. Efektem rozważań stał się Statut nagrody m. Łodzi dla polskiej nauki, literatury pięknej i sztuk plastycznych, a następną nagrodę przyznano dopiero w 1932 roku. Otrzymał ją przedstawiciel sztuk plastycznych, Władysław Strzemiński. W 1933 roku wręczono ostatnią nagrodę miasta Łodzi dla twórcy literatury. Po burzliwych obradach nagroda została przyznana Andrzejowi Strugowi. W związku ze zmianami w samorządzie łódzkim w roku 1934 nagrody nie przyznano, uczyniono to w roku kolejnym. Tym razem nagroda dla przedstawiciela nauk została przyznana Czesławowi Witoszyńskiemu, nazywanego ojcem polskiego lotnictwa, profesora aerodynamiki. W 1936 roku nagrodę zdobył filozof profesor Kazimierz Twardowski, a w 1937 roku grafik Tadeusz Kulisiewicz.

Do wybuchu II wojny światowej nagrody, w związku z trudną sytuacją finansową miasta, nie przyznawano.

Z prasy przedwojennej

Czerwone fabryki dla Juliana Tuwima

Onegdaj prezydium magistratu łódzkiego otrzymało zupełnie pięknie wykończony album – dyplom, przeznaczony dla laureata nagrody literackiej m. Łodzi – Juliana Tuwima.

Album został artystycznie ozdobiony przez znakomitego artystę malarza, łodzianina Karola Hillera. Zawiera on pięknym stylem wymalowany tekst uchwały Rady Miejskiej i jury, przyznający nagrodę literacką m. Łodzi na r. 1928 wysokości 10, 000 zł. łodzianinowi Julianowi Tuwimowi za całokształt twórczości związanej duchowo z Łodzią fabryczną i za zasługi położony na polu literatury ojczystej.

Tekst uchwały został podpisany przez prez. Ziemięckiego i członków jury konkursowej. Dyplom (odpis został Tuwimowi wręczony na uroczystym posiedzeniu rady miejskiej w dniu 3 Maja) wygląda bardzo estetycznie.

Podkreślić należy udany i z wielkim talentem właściwym Karolowi Hillerowi, wykonany rysunek na pierwszej kartce dyplomu, wyobrażający kilka czerwonych fabryk z kominami na tle obłoków, które artysta z wielkim poczuciem smaku powiązał ze strumieniem i– godłem Łodzi – łódką.

Album – dyplom K. Hillera dla laureata nagrody literackiej Łodzi Juliana Tuwima, „Głos Polski”, 1928, nr 166, s. 8.

Łódź budowana nagimi rękami

Po ogłoszeniu o nagrodzie literackiej m. Łodzi przyznanej Zofii Nałkowskiej, jeden z dziennikarzy warszawskich, odwiedził znakomitą pisarkę i uzyskał z nią wywiad.

– Czy zna pani Łódź?

– Byłam raz tylko w Łodzi przed wielu laty i oglądałam ją wówczas bardzo młodemi oczami. Nagroda jedna łódzka ma dla mnie znaczenie szczególnie ważne, pochodzi bowiem od miasta, które jest siedliskiem wytężonej pracy tworzącej nagiemi ludzkiemi rękami wciąż nową rzeczywistość. W nowoczesnym tętnie jego życie wyczuwa się wysokie ciśnienie wartości, opartych na pracy i z niej wynikających. Łódź też dała literaturze świetne talenty jak Bartkiewicz, Tuwim, Miller i Wandurski, talenty o tak szerokiem rozpięciu ideowem.

– Którą ze swoich książek uważa pani za najlepszą? Czy „Księcia”, czy „Koteczkę”, czy „Rówieśnice”, czy „Narcyzę” czy „Lustra”, Czy „Węże i róże” czy „Tajemnicę krwi” czy „Hrabiego Emila” czy „Charaktery” itd.

– Odwrotnie niż matki w stosunku do dzieci, zawsze najbardziej lubię swoją książkę ostatnią – z finezyjnym uśmiechem mówi Nałkowska. – Tak też i teraz „Niedobra miłość” jest moją największą miłością aż do książki następnej, która wyjdzie może już wkrótce.

– Na zakończenie niedyskretne pytanie: co Pani zamierza zrobić z tą nagrodą?

– To najtrudniejsze pytanie – Nałkowska, wytworna, wyrafinowana intelektualistka, zastanawia się w tym miejscu z naiwną powagą dziecka:

– Nigdy jeszcze nie miałam tak dużo pieniędzy i muszę się dobrze zastanowić, bardzo starannie wszystko rozważyć, jak je zużytkować, by nie być ani lekkomyślnością, ani zbyt wiele myśleć o przyszłości. Prawdopodobnie jednak zrobię w ten sposób, abym w spokoju i skupieniu mogła pracować nad książką następną.

W dniu wczorajszym redakcja „Głosu Polskiego” wysłała następującą depeszę:

Do Zofii Nałkowskiej, laureatki nagrody literackiej m. Łodzi.

Głębokiej myślicielce, twórczyni wspaniałych dzieł sztuki, duchowej przywódczyni młodego pokolenia składa serdeczne wyrazy hołdu z okazji otrzymania łódzkiej nagrody literackiej.”

P. Zofia Nałkowska, laureatka nagrody literackiej o Łodzi, „Głos Polski”, 1929, nr 110, s. 4.

Wyraz czci i hołdu dla Tuwima

Pierwotnie akt nadający nagrodę literacką m. Łodzi brzmiał:

„Rada miejska m. Łodzi pragnąc dać wyraz czci i hołdu dla zasług położonych na polu literatury polskiej, i zachęcić do dalszej twórczości młode a wybitne talenty pisarskie – uchwałą z dn. 29 października 1926 roku uchwalonego statutu przyznawana jest corocznie jednemu z żyjących autorów polskich za całokształt jego działalności na polu literatury polskiej, albo za jeden utwór, ogłoszony drukiem lub wystawiony na scenie w ciągu okresu rocznego, poprzedzającego przyznanie nagrody.

W myśl powyższego utworzony na podstawie wymienionego statutu Komitet nagrody literackiej m. Łodzi, złożony z delegatów wymienionych w statucie instytucji w następującym składzie: przewodniczący: prof. uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, dr. Józef Kallenbach – delegat polskiej akademii umiejętności w Krakowie; zastępca przewodniczącego: Bronisław Ziemięcki, prezydent m. Łodzi; sekretarz redaktor Czesław Gumkowski – delegat syndykatu dziennikarzy polskich w Łodzi, oraz członkowie: prezes rady miejskiej m. Łodzi – inż. J. Holcgerber, senator Stefan Kopciński i senator Stanisław Posner – delegaci rady miejskiej m. Łodzi; naczelnik Tadeusz Czepczyński – delegat kuratorium okręgu szkolnego łódzkiego; prof. Dr. I. Chrzanowski – delegat Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie; prof. dr. Józef Ulejski – delegat Uniwersytetu w Warszawie prof. Dr. Tadeusz Grabowski – delegat Uniwersytetu w Poznaniu Wacław Grubiński – delegat towarzystwa literatów i dziennikarzy polskich w Warszawie; Karol Irzykowski – delegat związku zawodowego literatów polskich w Warszawie i Jan Lechoń– delegat polskiego klubu literackiego w Warszawie.

Na posiedzeniu odbytem w magistracie m. Łodzi w niedzielę dnia 29 kwietnia 1928 roku, uchwalił nagrodę literacką Łodzi za rok 1928 przyznać p. Julianowi Tuwimowi, za całokształt jego działalności na polu literatury polskiej, w dowód czego nimiejszy dokument został wręczony laureatowi na uroczystem posiedzeniu rady miejskiej m. Łodzi w dniu 3 Maja 1928 roku.”

St. Ge, Wręczenie nagrody literackiej m. Łodzi Julianowi Tuwimowi na dziesiejszem uroczystem posiedzeniu rady miejskiej, „Głos Polski”, 1928, nr 175, s. 6.

3 maja nie tylko dla konstytucji

Dziś, w dniu święta narodowego 3 Maja, sternicy samorządu łódzkiego, a wraz z nimi cała kulturalna Łódź odda zasłużony hołd laureatowi literackiemu Łodzi, p. Julianowi Tuwimowi.

W dniu dzisiejszym bowiem, prezydium naszego miasta oraz komitet nagrody literackiej m. Łodzi wręczą uroczyście laureatowi na specjalnem posiedzeniu rady miejskiej dyplom oraz nagrodę w postaci czeku na 10.000 złotych.

Julian Tuwim o godzinie 4 popołudniu przybędzie do rady miejskiej. Posiedzenie rozpocznie się odegraniem hymnu narodowego. Niezwłocznie potem prezes rady p. Holcgreber wygłosi w obecności reprezentantów władz i przedstawicieli instytucji kulturalno-oświatowych przemówienie powitanie, poczem nastąpi uroczysty akt wręczenia nagrody p. Tuwimowi. Na razie otrzyma on tymczasowy dokument, podpisany przez prezydenta Ziemięckiego, prezesa rady Holcgrebera i członków komitetu nagrody literackiej.

Dokument ten wręczy p. Tuwimowi imieniem komitetu i miasta wiceprzewodniczący komitetu nagrody literackiej m. Łodzi, prezydent Ziemięcki.

Najprawdopodobniej laureat wyrazi w przemówieniu podziękowanie za wysoki zaszczyt, jaki go spotkał. Po takim akcie nastąpi część koncertowa uroczystego posiedzenia.

Chór im. Moniuszki odśpiewa szereg okolicznościowych pieśni pod batutą dyr. Prosnaka.

Następnie młody pianista p. Boruński, kuzyn laureata, wykona kilka utworów Chopina, p. Stanisław Frydberg odegra na skrzypcach utwory muzyczne, wreszcie artystka teatru miejskiego p. Jakubińska zarecytuje „Fortepian” Cypriana Norwida.

Odegraniem hymnu narodowego zakończy się uroczyste posiedzenie rady. Wieczorem p. Tuwim będzie obecny na galowem przedstawieniu w teatrze miejskim, na którem odegrana zostanie komedia Fredry „Zemsta”.

brak bibliografii